Opruien op Facebook blijft tot nu toe onbestraft
Relschoppers worden veroordeeld voor geweld, niet voor het oproepen daartoe – tot verbazing van strafrechtdeskundigen.?Tot nu toe zijn tientallen relschoppers veroordeeld voor de rellen in Haren. Hun oproepen op Facebook lieten politie en justitie buiten beschouwing, blijkt uit onderzoek. Ten onrechte, oordelen strafrechtdeskundigen. ,,Dit moeten we veel harder aanpakken.”
Zijn vriendengroep was met de trein uit Hoogezand-Sappemeer naar Haren gekomen, vertelde Bastiaan de politierechter. Dat was op 21 september, de dag dat de 16-jarige Merthe in haar tuin in het villadorp een verjaardagsfeestje zou geven. Thuis hadden de jongens wodka ingeslagen, er was ook bier en toen Bastiaan in Haren uitstapte ,,gierden de adrenaline en de drank door mijn lijf”.
Hij belandde in een mensenmassa en werd door de mobiele eenheid teruggedreven. Kreeg een tik, raakte even buiten bewustzijn. ,,En toen werd ik kwaad”. Hij wurmde zich naar voren en gooide flessen, stenen en een dranghek richting mobiele eenheid. En later ging hij de opengebroken Albert Heijn binnen en ,,stond ik weer buiten met paar pakjes sigaretten”.?We zochten niet de sensatie, had Bastiaan de rechter kort daarvoor bezworen. De 19-jarige C1000-medewerker en zijn kennissen kwamen ,,gewoon kijken wat er in Haren ging gebeuren”. En daar hebben ,,we ons laten meeslepen”.
Kijken? Zich laten meeslepen?
Bastiaan vertelde de politierechter niet dat hij twee weken voor de rellen, op 8 september, zijn vriendengroep via Facebook had opgeroepen om naar Haren te komen en dat hij dat de dagen erna bleef doen. Hij vertelde de rechter ook niet dat hij op Facebook de waarschuwing van de burgemeester om niet te komen welbewust in de wind had geslagen. En hij zei in de rechtszaal evenmin dat hij een confrontatie met de politie had voorzien.?Dat blijkt uit onderzoek in een database waarin 52.250 berichten van de inmiddels verwijderde Facebook-pagina over Project X Haren zijn opgeslagen door softwarebedrijf Clockwork. Een samenscholingsverbod, meldt Bastiaan op 18 september op de pagina, is geen probleem: ,,Ze hebben zo’n verbod ingeschakeld dat er geen groepen mensen in Haren rond mogen lopen. Hiervoor kun je opgepakt worden. Maar als je met 1 groep van 100 man komt, kunnen ze eerst niks doen, later komt er versterking.”
Honderdenzeven verdachten zijn tot nu toe aangehouden voor de rellen in Haren. De rechter veroordeelde 35 van hen voor openbare geweldpleging. Relschoppers met een strafblad kregen celstraffen, de meeste anderen werkstraffen, vari?rend van 30 tot 210 uur. En bijna allemaal moeten ze geld storten in een speciaal schadefonds – daders van achttien jaar en ouder 500 euro, minderjarigen 400 euro. Twintig relschoppers gingen tegen de uitspraak in hoger beroep.?Het onderzoek bleef beperkt tot strafbare feiten op de avond zelf. Oproepen van verdachten op Facebook en Twitter die eraan voorafgingen, hebben voor de bewijsvoering in de rechtbank geen enkele rol gespeeld. De politie heeft daar geen onderzoek gedaan, laat een woordvoerder van het Openbaar Ministerie desgevraagd weten. ,,Vanwege de omvang van de zaak ligt onze focus op strafbare feiten op de avond zelf. Opruiing vooraf is niet onderzocht en deze verdachten niet ten laste gelegd.”
Strafrechtgeleerden plaatsen daar vraagtekens bij. Henny Sackers, hoogleraar strafrecht: ,,Vanwege de maatschappelijke druk om verdachten snel op zitting te brengen, heeft men dit wellicht over het hoofd gezien. Maar ik vind het bijzonder jammer dat het Openbaar Ministerie onderzoek naar uitlatingen vooraf op sociale media heeft laten zitten. Het wekt de indruk dat we oproepen via Facebook en Twitter zien als Pietje Bell-gedrag.” Terwijl ook die oproepen hebben bijgedragen aan de escalatie, zegt Sackers. Niet voor niets sprak verantwoordelijk korpschef Oscar Dros een dag na de rellen over de ,,ongekende mobiliserende kracht van sociale media” .?Strafrechtdeskundige Peter Tak gaat nog een stapje verder. Het Openbaar Ministerie, zegt de hoogleraar, had wel degelijk de uitlatingen op Facebook moeten betrekken bij het onderzoek naar de verdachten want ,,dit kleurt het strafbare feit”. Oproepen op sociale media zetten het delict in een ander daglicht en maken een hogere straf mogelijk. Ze laten zien dat daders afspreken, tevoren rellen plannen. Dat valt ,,met een beetje goede wil onder opruiing.”
Bastiaan is niet de enige veroordeelde relschopper van wie de politie zijn oproepen op Facebook niet bij het onderzoek betrok. Mbo-student Nathan (19), die met twee vrienden in de auto van zijn moeder uit Amstelveen naar Haren kwam, en die straatklinkers, een hek en grind naar de mobiele eenheid gooide, liet zich vooraf ook op Facebook gelden. ,,Bazen!”, zette hij op 20 september onder de post ‘we zijn er klaar voor, dht hgz’ – een afkorting die staat voor ‘danger hardcore team hoogezand’. ,,Alles voor de wijk!”, reageerde een vriend. ,,Maar dan ook echt alles!”, zet Nathan daaronder.?Of neem de twintigjarige student verpleegkunde Robin, die 60 uur werkstraf kreeg. Hij roert zich vanaf 9 september op Facebook. Een hondengeleider zag hem op 21 september een steen rakelings langs het hoofd van een ME’ er gooien. Diensthond Rico zette daarop zijn kaken in Robins been. Tegenover de rechter ontkent Robin stellig iets te hebben gegooid: ,,Ik was op weg naar huis” – zijn advocaat houdt het op een persoonsverwisseling.
Maar op Facebook zinspeelt Robin op rellen. Als iemand bijvoorbeeld meldt dat de Stationsweg afgesloten zal zijn: ,,Met wat? Een hek? Moet met 25.000 man wel lukken om een hek aan de kant te krijgen haha.” Op de noodverordening reageert hij met ,,1312”, hooligantaal voor ‘all cops are bastards’. En bij een link naar een artikel dat bericht dat er geen feest zal zijn: ,,Nou en. Komen doen we toch wel.” En: ,,Het is toch leuk om te doen wat niet mag?”.
De roep om onderzoek naar opruiing op sociale media bij de rellen in Haren klemt des te meer omdat de politie in andere zaken wel gespitst is op strafwaardige tweets en Facebookberichten, zeggen de strafrechtgeleerden. Denk aan de ‘Facebookmoord’ in Arnhem. Of een twitteraar die tijdens het wereldkampioenschap voetbal in Zuid-Afrika opriep om te gaan rellen na een wedstrijd van het Nederlands elftal – ,,Morge relle op jonckbloetplein #!!!” . Hij werd hard aangepakt. De WK-finale bracht hij in voorlopige hechtenis door en in een snelrechtprocedure legde de rechter hem een werkstraf van 100 uur op wegens opruien in het openbaar.?Beelden van Stuk.tv legden Bastiaans optreden vast. De politierechter in Groningen veroordeelde hem vorige week vrijdag tot 210 uur werkstraf en het storten van vijfhonderd euro boete in het aparte schadefonds. Vanwege ,,uw prominente bijdrage aan het buitensporige geweld”, motiveerde rechter P.H.M. Smeets deze straf die hoger uitviel dan de officier van justitie had ge?ist. ,,U maakte zich niet schuldig aan diefstal maar aan plundering, en u bekogelde de mobiele eenheid.”
Een gemiste kans, vindt strafrechthoogleraar Tak, is dat bij de relschoppers in Haren voorbij wordt gegaan aan opruien. Ook valt hem op dat de rechters in deze zaak ,,uitermate laag” straffen. Hoge boetes juicht hij toe, maar werkstraffen zijn niet de sanctie voor dit soort delicten. Je moet daders, zegt hij, hun spullen afnemen: hun mobiele telefoon, hun iPad, computer, desnoods scooter of auto. Tak: ,,R??k de mannen en vrouwen die hebben staan rellen in Haren. Dit is iets anders dan diefstal en mishandeling. Dit is oeverloze verveling, en het uitlokken van gezag en proberen de politie in het nauw te brengen. Dat is heel gevaarlijk. Dat moeten we veel harder aanpakken.”
Overigens laten Bastiaan, Robin en Nathan de dag na de rellen niets meer van zich horen op de Facebookpagina. De relschoppers blijven oorverdovend stil.
Noodverordening is iets anders dan censuur.?
Preventief fouilleren en Twitter censureren. Door de rellen in Haren staan grondrechten ter discussie. ,,Vind je dat acceptabel? Dat is een politieke keuze.”.?Politiebonden, gemeenten en justitie in het hele land willen na de rellen in Haren koste wat koste voorkomen dat nog ergens een project X-bijeenkomst escaleert.?Toen door jongeren werd opgeroepen ook in Schiedam een Project X-feest te houden, handelde de regiopolitie Rotterdam-Rijnmond snel. Het beoogde feestgebied bij metrostation Vijfsluizen werd tot veiligheidsrisicogebied uitgeroepen, zodat iedereen er gefouilleerd mocht worden. Twee jongeren (14 en 16) werden aangehouden op verdenking van opruiing. Drie anderen voor het niet-kunnen tonen van een identificatiebewijs.?Was dit een juridisch verantwoorde manier om rellen te voorkomen? Volstaat de huidige wetgeving?
Mensen fouilleren die als individu nergens van verdacht worden, is een vergaande inbreuk op de privacy, zegt hoogleraar bestuurskunde Lodewijk Rogier. ,,Het middel is bedoeld om te gebruiken bij vermoedens van wapenbezit. Dat was hier helemaal niet aan de orde. Er zijn ook geen wapens gevonden.” Het instellen van een veiligheidsrisicogebied moet niet worden gebruikt, vindt Rogier, om ongewenste samenscholingen te voorkomen.?Het is zuiverder, zegt Rogier, om een noodverordening uit te vaardigen, zoals de gemeente Haren vrijdag deed. Daarbinnen zijn vergaande maatregelen mogelijk, die Haren n?et lijkt te hebben genomen. Rogier: ,,Denk bijvoorbeeld aan de Eurotop in Amsterdam [in 1997], waarbij iedereen uit het gebied weggestuurd kon worden die daar niet hoefde te zijn.”
Hoogleraar maatschappijgeschiedenis Henri Beunders voorspelde maandag in deze krant dat ‘Haren’ blijvende gevolgen zal hebben in de vorm van disproportionele veiligheidsmaatregelen. Hij verwacht overigens dat daarmee een nieuw incident niet voorkomen zal worden, omdat dat weer een heel andere vorm zal hebben.
Gerrit van de Kamp van politievakbond ACP werpt de vraag op of Twitter gecensureerd zou moeten worden. ,,Als je politieke boodschap is dat je ?lles wilt voorkomen, moet je daar een prijs voor betalen. Dan kunnen zomaar grondrechten in het geding komen. Zoals op Twitter alles doodslaan, internetcensuur toepassen: vind je dat acceptabel? Dat is een politieke keuze.”. Ruud Elderhorst, teamleider digitale expertise uit Den Haag reageert op Twitter:
Ook internetcommentator Alexander Kl?pping reageert hierop: ,,Z? fout, en z? voorspelbaar.” Bij elke uitwas met een relatie tot sociale media proberen mensen die te laten verbieden, zegt hij. ,,Na de plunderingen in Londen riep iedereen dat smartphones verboden zouden moeten worden.”?Technisch kan het misschien wel, zegt Kl?pping. China doet het. ,,Die staan alleen een alternatief voor Twitter toe, dat zij volledig controleren.” Maar dit soort ‘overwinningen’ is altijd tijdelijk, denkt Kl?pping. ,,Even los van de vraag of je je aan dit soort landen wil spiegelen, zullen jongeren altijd nieuwe manieren vinden om te communiceren.”
Oud-rechter en Tweede Kamerlid voor de PvdA Jeroen Recourt vindt censuur het aller-, allerlaatste middel. ,,Of de grenzen van de vrijheid van meningsuiting zijn overschreden, toets je achteraf en dat moet vooral zo blijven.” Dat jongeren die opriepen tot een feest in Schiedam zijn aangehouden voor opruiing, snapt hij wel. ,,In dit soort zaken draait het om de context. En na vrijdag is over de context van project X geen enkele onduidelijkheid meer.” Voor Recourt maakt het niet uit waar de opruiing plaatsvindt, online of niet. ,,De strafrechtelijke grenzen zijn hetzelfde.” Recourt wil niet vooruitlopen op de evaluatie van ‘Haren’ door Job Cohen, maar er lijken hem ,,wat meer voor de hand liggende maatregelen” niet te zijn genomen, zoals het omleiden van treinen.?’Vrijheid van meningsuiting toets je achteraf’ Kamerlid Jeroen Recourt (PvdA)
Opgepakt na kwetsende tweet
De politie heeft een man uit Hellevoetsluis opgepakt wegens opruiing op internet na de zelfmoord van een scholiere (13) uit Pijnacker, woensdagavond. Andrei V. (19) verstuurde tweets waarin hij de eer en reputatie van het meisje schaadde. De hype die hierdoor op Twitter ontstond, leidde tot grote commotie en nog meer verdriet bij nabestaanden en vrienden van het meisje.?Agenten arresteerden Andrei V. gistermiddag in zijn ouderlijke woning in Hellevoetsluis. Op verdenking van opruiing, zegt de politie. ,,We stelden donderdagochtend vast dat er maatschappelijke onrust ontstond door twitterberichten over een zelfmoord in Pijnacker, zegt een woordvoerster.?De arrestant is volgens haar op geen enkele manier gelinkt aan het tienermeisje en evenmin aan haar woonplaats. ,,Hij is in de loop van donderdagavond vrijgelaten en zegt excuses te gaan aanbieden voor zijn misplaatste grappen aan de nabestaanden van het slachtoffer.
Het tienermeisje uit Pijnacker kondigde haar wanhoopsdaad woensdagavond omstreeks acht uur aan in een afscheidstweet aan haar volgers. Die had ze de hele dag al via twitterberichten laten weten dat ze het leven niet meer zag zitten.?Vriendinnen alarmeerden de hulpdiensten. Die vonden het tienermeisje, dat al langere tijd met persoonlijke problemen kampte, zwaargewond in een bos bij haar woonplaats, onder de rook van Delft. Het slachtoffer werd overgebracht naar een ziekenhuis, waar ze later bezweek aan haar verwondingen. In de uren dat het meisje balanceerde tussen leven en dood, verstuurden haar volgers tweets met het verzoek die door te sturen als ze wilden dat het meisje bleef leven. Na het overlijden van het slachtoffer verstuurden ze R.I.P-berichtjes.
Andrei V. heeft dit twitterverkeer zeer waarschijnlijk voorbij zien komen. Even mijn bangalijst bijwerken. Er viel iemand af, twittert hij woensdagnacht onder zijn twitternaam. Bangalijsten zijn lijsten met namen van meisjes over wie de opstellers suggeren dat ze makkelijk zijn over te halen voor seks. Na zijn eerste tweet plaatst V. nog meer kwetsende teksten. De tweets gaan razendsnel het internet over.?De treurende familie van het meisje die de klap van haar zelfmoord probeert te verwerken, wordt vervolgens ook nog eens geconfronteerd met de smadelijke en uit de lucht gegrepen teksten die via sociale media naar alle uithoeken worden verspreid.?Ook op haar school, het Stanislascollege, leidde haar dood ?n de Twitterhype tot nog meer commotie en verdriet. De treurende scholieren konden terecht bij een gedenkhoek in de aula en werden opgevangen door een speciaal zorgteam. Maar de schoolleiding zag zich ook genoodzaakt tekst en uitleg te geven over het gevaar van het speculeren op internet over de dood van de medeleerling. ,,We wezen hen erop dat ze niet zomaar een bericht moeten posten of doorsturen, want dat kan uitgroeien tot iets groots waar mensen heel boos om kunnen worden als het niet klopt, zegt directeur Swen Zuiderwijk.
Justine Pardoen van de site Mijn Kind Online zag de twitterberichten over de zelfmoord ook voorbijkomen. Pardoen noemt het incident het zoveelste voorbeeld van hoe het kan misgaan met internet. ,,In plaats van mee te kijken en te praten over wat kinderen doen op het internet zodat je beseft wat ze doen, denken veel ouders dat ze het buiten de deur moeten houden.?Marjolijn Bonthuis van Digivaardig & Digibewust zag de zelfmoord eveneens aangroeien tot trending topic, populair Twitteritem. Hartstikke heftig, vindt ze. ,,Vooral omdat niemand zeker wist of het klopte. Terwijl internetopvoeding al lang onderdeel had moeten zijn van de opvoeding van kinderen.?Politiekorpsen in het hele land hebben gisteren meisjes opgeroepen aangifte te doen als ze op een bangalijst staan.
Nieuwe hooligan boezemt angst in
Politiekorpsen in het hele land zijn in opperste staat van paraatheid na de rellen in Haren, omdat in diverse gemeenten soortgelijke feesten zijn aangekondigd. Teams van de mobiele eenheid staan klaar om in te grijpen en inlichtingendiensten van de politie draaien overuren.?Via internet, en vooral op Facebook, zijn al in zeker veertien gemeenten door heel Nederland wilde feesten uitgeroepen voor de komende weken: van Amersfoort tot Gouda en van Eindhoven tot Amstelveen.
Gevreesd wordt dat ook deze evenementen op rellen kunnen uitdraaien, zoals in Haren. De inlichtingendiensten van diverse politiekorpsen volgen de aankondigingen nauwlettend en wisselen informatie uit om te voorkomen dat de evenementen van de grond komen.?De Rotterdamse politie boekte zaterdag al resultaat door twee organisatoren van 14 en 16 jaar te arresteren voor opruiing. De twee hadden, net als in Haren, een Project X-feest uitgeroepen in Schiedam. Hier kwamen kleine groepen jongeren op af. De meeste dropen af, maar toen enkele tientallen samenklonterden, leuzen riepen en vuurwerk afstaken, kwam de politie in actie. Vijf jongeren werden opgepakt bij een fouilleeractie. Ook in Uden werd een 15-jarige jongen gearresteerd na een oproep voor een Project X-feest.
Volgens ingewijden bij de politie staan vooral de inlichtingeneenheden bij alle korpsen op scherp . ,,Het is alle hens aan dek.?De afdelingen struinen voortdurend het internet af naar informatie over feesten als in Haren. Ook vragen ze, voor zover mogelijk, informatie op bij de speciale teams die jongerengroepen volgen.
Ultieme test
Voor de politiediensten zijn de komende weken een ultieme test. De inlichtingeneenheden moeten door de komst van de nationale politie intensiever samenwerken en hun werkwijze afstemmen. ,,Ze wisselen nu al intensief informatie uit als iets buiten hun gebied valt en proberen elkaar te voeden met tips over hoe ze jongeren kunnen opsporen en arresteren voor opruiing. Bij de politie wordt gesproken over een nieuw fenomeen . De veldslag in Haren was niet alleen het werk van een groepje notoire relschoppers, wellicht leden van de harde kern van voetbalclub FC Groningen. Opmerkelijker was dat honderden omstanders in het ongekende geweld deelden.
Criminoloog Tom van Ham sluit niet uit dat bij de rellen de nieuwe hooligan heeft toegeslagen. Onderzoeksinstituut COT en ook het Auditteam Voetbal en Veiligheid, waarvoor Van Ham onderzoek deed, waarschuwden dit jaar nog voor dit fenomeen van gelegenheidsordeverstoorders .?,,Groepjes jongeren duiken op bij onder meer dance-evenementen en willen rellen om het rellen. Dat escaleert zodra omstanders zich bij deze groep aansluiten als de rel is begonnen, zegt onderzoeker Van Ham van Bureau Beke.?Waar bijvoorbeeld voetbalhooligans goed georganiseerd en hi?rarchisch zijn, kent de nieuwe hooligan die structuur niet. Sterker nog, de relschoppers communiceren niet via besloten forums op internet en kennen elkaar helemaal niet. ,,Dat maakt het zo moeilijk. De ervaren relschopper is de lont in het kruitvat. Mensen uit de menigte gaan vervolgens impulsief meedoen. Onder meer door alcoholgebruik en de anonimiteit van de groep. We hebben het in Hoek van Holland gezien en nu wellicht weer. Het gedrag van deze mensen is bijna niet te voorspellen, zegt Van Ham.
Opmerkelijk genoeg hebben zulke relschoppers zelden imponerende strafbladen. Ze zijn overwegend jong (21 jaar of jonger), gaan naar school of hebben werk en komen hooguit in aanraking met de politie omdat ze deel uitmaken van lastige jeugdgroepen op straat. ,,Het zijn bijna modelburgers, ongrijpbaar en moeilijk in beeld te krijgen.?Waar voetbaleenheden contact onderhielden met kopstukken, heeft dat bij de nieuwe hooligans geen zin. Er is geen leider. ,,Dat bemoeilijkt de aanpak van dit fenomeen. En die zal er toch moeten komen.?Volgens Van Ham zou Haren kunnen gelden als leergeval voor de overheid. Bijvoorbeeld ook over de rol en mobiliserende kracht van sociale media. ,,Wat drijft deze jongeren mee te doen? Wat is hun achtergrond? Dat moeten we onderzoeken. Want dan kunnen we ook aan oplossingen denken.
Politievakbond ACP zegt dat het voor de politie bijna ondoenlijk is alle berichten via sociale media als Facebook en Twitter in de gaten te houden. ,,We zouden de discussie moeten voeren of het mogelijk is opruiende berichten te verwijderen, hoewel dat raakt aan fundamentele rechten. We moeten tegelijk wel eerlijk zijn: het is ontzettend moeilijk voor de politie dit soorten feesten in de kiem te smoren.
De Duitse minister Ilse Aigner (Consumentenbescherming) gaat zelfs nog verder. Zij noemt Facebook medeschuldig aan de rellen in Haren. Ze vindt dat het sociale netwerk maatregelen moet nemen zodat jongeren niet langer per ongeluk een priv?feestje aan miljoenen gebruikers bekend kunnen maken.?Ook Duitsland maakte rellen als in Haren mee nadat een Facebook-gebruiker per ongeluk een verjaardagsuitnodiging openbaar had gemaakt.
Korpsen in heel Nederlandop scherp na Haren
Een 18-jarige Rotterdammer is opgepakt op verdenking van opruiing. Volgens de politie Rotterdam-Rijnmond heeft de jongeman de afgelopen week via zijn telefoon en op Twitter opgeroepen tot rellen in de havenstad.?De recherche en het team Digitale Opsporing wilden elke kans op ongeregeldheden, zoals recent in Engeland, voorkomen en startten een onderzoek. Dat leidde vrij snel naar deze 18-jarige Rotterdammer. De politie sluit meer aanhoudingen niet uit.
Over de inhoud van de berichten die de verdachte via zijn telefoon verzond en zijn berichten op Twitter (’tweets’) wil de politie niets zeggen. Ook niet of de jongen zich heeft laten inspireren door de rellen aan de andere kant van de Noordzee.?”We hebben de afgelopen week verschillende berichten op Twitter langs zien komen waarin de link met Londen wel is gelegd. De politie vindt dit betreurenswaardig”, zegt een woordvoerder. De berichten hebben overigens niet geleid tot onrust in Rotterdam. Wel gingen afgelopen vrijdag enkele winkels voor de zekerheid iets eerder dicht.
Het versturen van opruiende en bedreigende berichten is strafbaar. Sinds de opkomst van sociale media, zoals Facebook en Twitter, is de politie daar steeds alerter op. Dreigementen vinden hun weg razendsnel over het internet. Vlak na de schietpartij in Alphen aan den Rijn in april dit jaar, waarbij zeven doden vielen, verstuurden enkele mensen berichten waarin ze dreigden het bloedbad te herhalen. Het Openbaar Ministerie eiste forse straffen tegen de daders ‘om een helder signaal af te geven dat zoiets niet wordt getolereerd’. Dat de rechter uiteindelijk milder oordeelde, deed niets af aan deze boodschap, reageerde het OM na afloop.
Of situatie in Londen inspiratie was, wil politie niet zeggen.
Bronnen:?NRC Handelsblad?(7 dec 2012),?NRC Handelsblad (25 sept 2012),?AD/Rivierenland (30 maart 2012),?AD/Rivierenland (24 sept 2012),?Trouw (15 aug 2011)