‘Stop met pedojagen!’ riepen politie en justitie na de fatale mishandeling van de 73-jarige Jan in het Arnhemse Spijkerkwartier. Een jaar na dato blijkt het fenomeen voor het brede publiek naar de achtergrond verdwenen. Maar het bestaat nog wel. ‘Het gebeurt wat meer verspreid, in de luwte.’
Als hij een belletje krijgt met de boodschap dat vanavond een confrontatie wacht, maakt hij daar wel even tijd voor. Maar de 38-jarige Utrechter, die vorig jaar oud-voorzitter Harrie Derks van de Groesbeekse voetbalclub Achilles’29 opwachtte, doet het nu even wat rustiger aan.
,,Ben pas weer vader geworden van een baby’tje”, zegt Dennis, die niet met zijn achternaam wil reageren. ,,Mijn vrouw deed normaal gesproken altijd het lokken, maar die kan er ook niet zo goed meer tegen, joh. Van de week ben ik nog even online geweest en het blijft hetzelfde. Als ik wil, kan ik nog iedere dag een afspraakje regelen.”
Dat deden hij en andere leden van zijn groep veelvuldig door zich digitaal voor te doen als minderjarige. Volwassen mannen die een afspraak voor seks zouden willen, confronteerden zij op locatie. ,,Ik heb zelf kleine kinderen die je ervoor wilt behoeden”, verklaart Dennis. ,,En de straffen in dit land zijn gewoon een lachertje, joh.”
TNO-onderzoeker @ADeVries23 pleit ervoor om op sportclubs en scholen en in de media gesprekken te blijven voeren over digitale normen.https://t.co/wMeitZozUY#burgeropsporing #digitalenormen pic.twitter.com/jb1l4WJJyo
— FrankSmilda (@FrankSmilda) October 30, 2021
Alleen al in Arnhem in drie weken tien mannen de klos
De zaak rond Derks, die door het Openbaar Ministerie (OM) werd geseponeerd om een gebrek aan bewijs na een verdenking van ‘grooming’, was één van de vele voorvallen met zogenoemde pedojagers die eind 2020 op het bordje van politie en justitie terechtkwam.
Het wemelde in die periode van de Nederlanders die ‘pedofielen ontmaskerden’ en hun confrontaties online deelden. Alleen al in Arnhem waren in oktober in amper drie weken tijd tien mannen de klos. Ze werden naar het Sonsbeekpark of de Rijnkade gelokt. Eén keer werd een voorbijganger aangezien voor de prooi van een chatafspraak, waardoor de ‘verkeerde’ werd gepakt. In heel het land telden de opsporingsinstanties over de 250 incidenten in een tijdsbestek van enkele maanden.
Op woensdagavond 28 oktober 2020 bleek in het Arnhemse Spijkerkwartier hoe gigantisch fout een pedojacht kan aflopen. De 73-jarige Jan dacht via het internet een afspraak te hebben gemaakt met een jongen van 15 jaar. In plaats daarvan wachtte een groep tieners uit Arnhem en omgeving hem op bij de supermarkt in het Spijkerkwartier. Even verderop, vlak voor zijn woning in de wijk, werd Jan het slachtoffer van zware mishandeling. Hij overleed aan een hersenbloeding.
Dringende oproep
Politie en het Openbaar Ministerie namen na de tragische gebeurtenis in heldere bewoordingen afstand van het pedojagen, ook wel pedohunten genoemd. Ze maakten zich zorgen over de manier waarop vermeende kindermisbruikers werden mishandeld, bedreigd of aan de schandpaal werden genageld. ‘Stop met pedojagen!’ luidde de dringende oproep.
In groepen op sociale media met namen als ‘Pedohuntnl’ en ‘PedofielenJagers Nederland!’ verschenen op een gegeven moment om de paar uur wel nieuwe gefilmde ontmaskeringen. Inmiddels dateren de laatste van dat soort berichten soms van maanden geleden. Andere groepen zijn helemaal opgeheven.
Verschijnsel komt nog voor
“Met oplettende burgers is niks mis, zolang ze zelf niet aan uitlokking doen. Als je nu zelf een account aanmaakt als minderjarige, schrik je je ook een hoedje” – Arnout de Vries, onderzoeker TNO.
Of de oproep ervoor heeft gezorgd dat pedojagers weer van het publieke toneel zijn verdwenen, durft Oscar Dros een jaar later niet te stellen. De hoogste politiebaas van Oost-Nederland is er in ieder geval blij mee dat het verschijnsel niet meer zo alom aanwezig is.
Arnout de Vries van onderzoeksinstituut TNO, die zich al jarenlang bezighoudt met sociale media en burgeropsporing, vermoedt net als Dros dat vooral een combinatie van factoren daar een rol bij heeft gespeeld. ,,Een aantal eigenaren van groepen is echt persoonlijk aan huis bezocht door de politie, waardoor sommigen wel moesten stoppen”, zegt hij. ,,En er zijn best veel aangiftes gedaan door vermeende pedoseksuele mannen. De media-aandacht daarvoor kan angst hebben ingeboezemd bij de pedojagers zelf.”
Ook sluit hij niet uit dat de mishandeling met dodelijk afloop in het Spijkerkwartier invloed heeft gehad. ,,Het is een van de zaken die destijds in de publiciteit is gekomen. In dit geval ging het om een oudere man. Het zijn vaak dergelijke karakteristieken waardoor mensen zeggen: dit gaat echt te ver.”
Dat betekent niet dat pedojagen helemaal niet meer voorkomt, zegt De Vries. ,,Het probleem liet zich vorig jaar natuurlijk zien door de grote aantallen mensen in groepen op sociale media. Nu gebeurt het wat meer verspreid, in de luwte.” Exacte cijfers kan hij niet geven, omdat er volgens hem bijvoorbeeld veel verschillende besloten groepen bestaan waar hij niet altijd weet van heeft.
Niet alles meer gedeeld op sociale media
Dennis, voor wie pedojagen nu op een lager pitje staat, geeft aan dat ook niet alle confrontaties meer op sociale media worden gedeeld. Hij weet dat het in sommige gevallen bij ‘een paar kletsen’ blijft, om vervolgens weer te vertrekken. ,,Het heeft weinig nut de politie te bellen. Wij hebben er 64 gepakt, van wie er nu drie tot een gevangenisstraf zijn veroordeeld.” Zelf opgepakt worden, wat hem naar eigen zeggen een paar keer is overkomen, ziet hij ook niet meer zitten. ,,Als ik dan de volgende dag op mijn werk moet verschijnen en niet eens even fatsoenlijk kan afbellen, heb ik daar alleen m’n eigen mee.”
Onderzoeker De Vries benadrukt dat hij eigenrichting niet goed wil praten, maar betreurt het wel dat een kloof tussen de politie en ‘burgerrechercheurs’ is ontstaan. Hij pleit voor een beleid waarbij het voor mensen duidelijk is hoe zij bewijsmateriaal over een vermoedelijke pedofiel moeten aanleveren en zij snel steun van de politie kunnen krijgen. Ook hulpinstanties voor mensen met pedoseksuele gevoelens zouden daar betrokken bij moeten worden.
,,Met oplettende burgers is niks mis, zolang ze zelf niet aan uitlokking doen. Als je nu zelf een account aanmaakt als minderjarige, schrik je je ook een hoedje”, verklaart De Vries. ,,Maar je moet mensen niet naar de frontlinie sturen en dat is wel wat eigenlijk gebeurt. ‘Als de politie het niet doet, doen wij het zelf wel’, denken ze.” Met het mogelijke gevolg dat de politie niet één, maar twee zaken krijgt waar die aandacht aan moet besteden: een zeden- én een geweldszaak, stelt De Vries. Georganiseerde groepen met wapens, eigen uniformen ‘en soms zelfs honden’ moeten agenten volgens hem vooral wél hard blijven aanpakken.
Heldere normen nodig
Of pedojagen ooit nog zoveel aandacht trekt als een jaar terug, vindt De Vries moeilijk te voorspellen. Al zou de geest zo maar weer uit de fles kunnen komen als bijvoorbeeld een bekende Nederlander ermee in het nieuws komt, denkt hij. Zijn uitleg: online groepen in relatieve ‘slaapstand’ kunnen zo weer in de actieve stand schieten.
Mariëtte van Huijstee van onderzoeksorganisatie het Rathenau Instituut, die meeschreef aan een rapport over schadelijk en immoreel gedrag op het internet, vertelt dat er in ieder geval wel wat aan gedaan kan worden om een nieuwe hype te voorkomen. Kenmerken van het internet als anonimiteit en het snel kunnen vinden van gelijkgestemden, maken het naar haar zeggen mogelijk dat iets als pedojagen in rap tempo kan ontsporen.
Voer onder meer op school, de sportclub en in media daarom gesprekken over digitale normen en verhelder die, betoogt Van Huijstee. ,,Vinden wij het toelaatbaar dat iemand zich voordoet als een kind om een ander in de val te lokken?” Daarnaast is het belangrijk de bestaande normen online te handhaven, voegt ze toe. ,,Als een groep met wapens op de hoek van de straat staat, vraagt een wijkagent ook wat die daarmee gaat doen. Waarom zou die agent zich dan niet online in een gesprek kunnen mengen dat dreigt te ontsporen?”
Fatale mishandeling Spijkerkwartier was ‘een en al droefenis’
Als een zaak met alleen maar verliezers. Zo herinnert Arnhems burgemeester Ahmed Marcouch de fatale mishandeling van Jan (73) in het Spijkerkwartier, die landelijk in het nieuws kwam. Nabestaanden van de man bleven met groot verdriet achter, vijf pubers uit de regio kregen een gevangenis- of maximale taakstraf opgelegd en hun ouders waren diep geschokt.
,,Een en al droefenis”, zegt Marcouch. ,,De impact op de wijk was ook groot. De Arnhemmer was daar zeer bekend én gekend. Hij werd zeer gewaardeerd en gerespecteerd. Niemand kon zich iets voorstellen bij dat gefantaseerde idee van de jongeren die hem aanvielen.”
Anderhalve week na het overlijden van Jan, oud-docent op middelbare school het Titus Brandsma in Velp, werd een speciaal herdenkingsmoment voor hem georganiseerd in het Spijkerkwartier. Mensen waren even stil, applaudisseerden en staken massaal kaarsen en lichtjes aan. In de dagen die volgden, werd duidelijk dat hij het slachtoffer was van een gruwelijk uit de hand gelopen pedojacht.
Twee verdachten (17 en 19 jaar) uit Rozendaal kregen celstraffen opgelegd: twaalf maanden, waarvan zes voorwaardelijk. De rechter gaf de overige jongeren van 16, 17 en 19 jaar uit Arnhem voorwaardelijke jeugddetentie en werkstraffen van tweehonderd uur.
Ook is het vijftal veroordeeld tot het gezamenlijk betalen van een schadevergoeding van ruim 60.000 euro aan de nabestaanden van het slachtoffer. Een van de vijf jongeren is in hoger beroep gegaan tegen zijn straf. Voor de nieuwe zitting is nog geen datum gepland, laat het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden weten.
Bronnen: Gelderlander, De Stentor